Korelasyon, iki değişken arasında bir ilişki olup olmadığını ve bu ilişkinin yönünü ve derecesini ifade eden kavramdır. Genellikle istatistik ve veri analizi bağlamında karşımıza çıkar. Ancak korelasyon, sadece akademik ya da teknik bir terim değil, aynı zamanda günlük hayatta sıkça karşılaştığımız ilişkileri anlamamıza da yardımcı olur.
Bir değişkenin artmasıyla diğerinin artması ya da bir değişkenin azalmasıyla diğerinin değişmesi gibi durumlarda “bunlar arasında bir korelasyon var” diyebiliriz. Fakat bu ilişki, her zaman “biri diğerinin sebebidir” anlamına gelmez.
Korelasyon, kelime anlamıyla ilişki, bağlantı, karşılıklı etkileşim demektir. İstatistiksel olarak tanımı şudur:
İki ya da daha fazla değişken arasında, birlikte değişip değişmediklerini ve bu değişimin hangi yönde olduğunu ölçen sayısal değere korelasyon denir.
Bu değer genellikle -1 ile +1 arasında bir sayı ile ifade edilir:
Korelasyonun en temel işlevi, veriler arasındaki ilişkileri anlamaya çalışmak ve bu ilişkiler üzerinden tahminlerde bulunmaktır. Örneğin:
Bu tür bağlantılar sayesinde öngörü, strateji geliştirme, veri analizi, yatırım planlaması gibi birçok alanda korelasyon kullanılır.
Korelasyon, ilişki yönü ve ölçüm yöntemi açısından çeşitli sınıflara ayrılır.
Bir değişken artarken diğer değişken de artıyorsa pozitif korelasyon vardır. Örneğin, eğitim seviyesi arttıkça gelir düzeyinin artması.
Bir değişken artarken diğer azalıyorsa negatif korelasyon söz konusudur. Örneğin, sigara tüketimi arttıkça akciğer sağlığının bozulması.
Değişkenler arasında hiçbir ilişki yoksa korelasyon sıfıra yakındır. Örneğin, kişinin ayakkabı numarası ile kitap okuma alışkanlığı arasında bir bağ yoktur.
İki değişken arasındaki ilişki düz bir çizgi şeklindeyse doğrusal korelasyondur. Yani belirli bir oranda birlikte artar ya da azalırlar.
İlişki düz çizgiyle açıklanamaz. Örneğin, yaş ilerledikçe verimlilik artar ama sonra düşer. Yani ilişki eğrisel olabilir.
Korelasyonun gücünü ölçmek için kullanılan değere korelasyon katsayısı (r) denir. Bu katsayı Pearson, Spearman veya Kendall gibi farklı yöntemlerle hesaplanabilir.
En yaygın kullanılan yöntem Pearson Korelasyon Katsayısıdır ve sadece doğrusal ilişkilerde geçerlidir. Hesaplama formülü karmaşık gibi görünse de mantığı basittir: İki değişkenin birlikte ne kadar değiştiğini ölçer.
Hayır. En önemli ayrım burada yapılmalı.
Korelasyon = İki değişken birlikte değişiyor
Nedensellik = Bir değişken diğerini etkiliyor
Örneğin, dondurma satışı ile boğulma vakaları arasında pozitif korelasyon olabilir. Çünkü her ikisi de yaz aylarında artar. Ancak dondurma satmak, boğulma nedeni değildir. Bu bir korelasyondur ama nedensellik değildir.
Bu yüzden “korelasyon varsa neden-sonuç vardır” demek doğru değildir. Bazen sadece tesadüfi bir paralellik olabilir. Bu yüzden analiz yapılırken dikkatli olunmalıdır.
Korelasyon sadece istatistik kitaplarında karşımıza çıkmaz. Gündelik hayattan akademik çalışmalara kadar birçok alanda kullanılır:
Veri olan her yerde korelasyon analizi yapılabilir. Bu analizlerin sonucunda politika geliştirilebilir, riskler öngörülebilir ve stratejiler planlanabilir.
Korelasyon negatifse kötü bir şey mi?
Hayır. Negatif korelasyon sadece ters yönlü bir ilişki olduğunu gösterir. Bu olumlu da olabilir. Örneğin, egzersiz yapma ile hastalık riski arasında negatif ilişki olması iyi bir şeydir.
Korelasyon sıfırsa hiçbir bağlantı yok mudur?
Evet, doğrusal ilişki yoktur. Ama doğrusal olmayan (eğrisel) bir ilişki olabilir. Bu durumda başka analiz yöntemleri gerekir.
Korelasyon katsayısı ne kadar yüksek olmalı?
Uygulama alanına göre değişir ama genellikle 0.7 üzeri güçlü kabul edilir. Ancak çok yüksek korelasyon da dikkatle analiz edilmelidir.
Korelasyon ile regresyon farkı nedir?
Korelasyon sadece ilişkiyi ölçer. Regresyon ise bir değişkenin diğerine etkisini (nedenselliği) ölçmeye çalışır.
Bu örnekler, korelasyonun sadece veri bilimcilerin işi olmadığını gösteriyor. Hayatın içinde farkında olmadan birçok korelasyon gözlemleriz.
Korelasyon, iki değişkenin birlikte nasıl değiştiğini ölçen değerli bir araçtır. Doğru kullanıldığında karar verme süreçlerinde, analizlerde ve strateji geliştirme alanlarında büyük kolaylık sağlar. Ancak korelasyonun neden-sonuç ilişkisi olmadığını bilmek, yanlış çıkarımlardan kaçınmak için çok önemlidir.
Veriyle çalışan herkesin korelasyonu doğru anlaması, grafiklerle desteklemesi ve gerektiğinde farklı korelasyon türlerini kullanabilmesi gerekir. İster bir akademisyen olun, ister bir girişimci ya da öğrenci — korelasyon kavramı, günlük kararlarınızı bile daha bilinçli hale getirebilir.
National Institutes of Health (NIH) - Common pitfalls in statistical analysis
Statistics Solutions - Correlation (Pearson, Kendall, Spearman)
İlgili diğer içerikler
Devalüasyon Nedir? Türkiye'deki Örnekleri, Ekonomik Etkileri
Devalüasyon, bir ülkenin para biriminin yabancı para birimlerine karşı değerinin, devlet ya da merkez bankası kararıyla resmî olarak düşürülmesidir. Bu uygulama genellikle sabit kur rejimi uygulayan ülkelerde görülür. Yani devalüasyon, bir ülkenin parasının satın alma gücünün özellikle dış dünyaya karşı azaltılması anlamına gelir.
Dezenflasyon Nedir? Dezenflasyonist Politikalar ve Ekonomi
Ekonomi dilinde sıkça duyulan ama çoğu zaman yanlış anlaşılan kavramlardan biri dezenflasyondur. İlk bakışta enflasyonun tamamen ortadan kaldırılması gibi algılansa da dezenflasyon, teknik anlamda enflasyon oranındaki azalma hızını ifade eder. Yani fiyatlar hâlâ artıyordur ama artık eskisi kadar hızlı artmıyordur. Örneğin yıllık enflasyon %60’tan %45’e düşmüşse, bu bir dezenflasyon sürecidir. Enflasyon sıfırlanmamıştır, sadece yavaşlamıştır.
İktisat Nedir? Temel Kavramları, Dalları ve Önemi Nelerdir?
İktisat, insanların sınırlı kaynaklarla sınırsız ihtiyaçlarını nasıl karşıladığını inceleyen sosyal bilim dalıdır. Başka bir ifadeyle, iktisat, bireylerin, işletmelerin ve devletlerin ekonomik kararlarını, bu kararların sonuçlarını ve birbirleriyle olan ilişkilerini analiz eder. Temel amacı, mevcut kaynakların en verimli biçimde nasıl kullanılacağını araştırmak ve üretim, tüketim, dağıtım süreçlerini anlamaktır.
Provizyon Nedir? Banka ve Diğer Sektörlerde Ne İşe Yarar?
Provizyon, kelime anlamı olarak “ön onay”, “geçici onay” ya da “hazırlık” anlamlarına gelir. Günümüzde en çok sağlık sektörü, bankacılık sistemi ve sigortacılık alanlarında karşımıza çıkar. Bir işlem ya da hizmetin gerçekten yapılabilir olup olmadığını kontrol etmek, geçici bir onay sürecine tabi tutmak anlamına gelir.
Resesyon Nedir? Ekonomik Etkileri, Nedenleri ve Sonuçları
Resesyon, bir ekonomide üretim, tüketim, yatırım ve istihdam gibi temel göstergelerde geniş kapsamlı ve süreklilik gösteren bir daralma yaşanması durumudur. Teknik olarak, üst üste iki çeyrek dönem boyunca GSYH'nin küçülmesi resesyon olarak tanımlanır. Ancak bu tanımın ötesinde resesyon, insanların günlük hayatını doğrudan etkileyen ekonomik bir çöküş sürecidir.
Stagflasyon Nedir? Enflasyon ve Durgunluk Aynı Anda Nasıl Yaşanır?
Stagflasyon, ekonomide aynı anda hem yüksek enflasyonun hem de ekonomik durgunluğun yaşandığı bir durumu tanımlar. Kelime, İngilizce’deki “stagnation” (durgunluk) ve “inflation” (enflasyon) kelimelerinin birleşiminden oluşmuştur. Yani ekonomi bir yandan duraklarken, diğer yandan fiyatlar hızla artar.
Stopaj Nedir? Kimler Öder, Nasıl Hesaplanır?
Stopaj, kelime olarak kulağa yabancı gelse de, Türkiye’de maaş alan, kira ödeyen ya da serbest meslek hizmeti veren hemen herkesin hayatında olan bir vergi türüdür. Kısaca söylemek gerekirse, bir gelirin ödemesi yapılmadan önce vergisinin kaynaktan kesilmesi işlemine stopaj denir.
Popüler içerikler
AKTS Nedir? Kredi Sistemi, Hesaplama ve Önemi
AKTS, yani Avrupa Kredi Transfer ve Biriktirme Sistemi (European Credit Transfer and Accumulation System), Avrupa ülkelerindeki yükseköğretim kurumlarında öğrenci hareketliliğini kolaylaştırmak ve akademik programlar arasında şeffaflık sağlamak amacıyla geliştirilmiş bir kredi sistemidir. Avrupa Birliği'nin Bologna Süreci kapsamında oluşturulan bu sistem, öğrencilerin aldıkları derslerin yükünü ve bu yükün karşılaştırılabilirliğini belirlemek için kullanılır. AKTS, sadece kredi aktarımı için değil; aynı zamanda öğrencinin öğrenme sürecini planlaması, izlemesi ve değerlendirmesi için de önemli bir araçtır.
Brüt Ne Demek? Maaş, Kâr, Metrekare ve Kullanım Alanları
Brüt kelimesi, Türkçeye Fransızca “brut” kelimesinden geçmiş olup, saf olmayan, içerisinden herhangi bir kesinti veya indirim yapılmamış olan anlamına gelir. Ekonomi, muhasebe, iş hukuku, maaş sistemi, inşaat sektörü ve gıda üretimi gibi pek çok alanda kullanılan bu kavram, net ile karşılaştırmalı olarak değerlendirilir. Brüt değer, herhangi bir vergi, masraf veya kesinti düşülmeden önceki toplam miktarı ifade eder. Net ise bu kesintilerden arındırılmış gerçek değeri verir.
BSMV Nedir? Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Ne Demek?
BSMV, “Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi” ifadesinin kısaltmasıdır. Türkiye'de 6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu çerçevesinde düzenlenen bu vergi türü, adından da anlaşılacağı gibi özellikle bankacılık ve sigortacılık işlemleri üzerinden alınan dolaylı bir vergi türüdür. 1956 yılından beri uygulamada olan BSMV, kamu finansmanının sağlanması açısından önemli bir gelir kalemi olarak kabul edilir. Uygulama alanı geniştir ve hem bireyleri hem kurumları ilgilendiren birçok işlemi kapsar. Faiz gelirleri, sigorta primleri, komisyonlar, kredi işlemleri ve daha fazlası bu vergiye tabidir.
Emtia Nedir? Türleri, Piyasaları ve Yatırım Yöntemleri
Emtia, ticarette alınıp satılabilen, genellikle fiziksel bir varlığa sahip olan ve piyasada belirli bir değeri bulunan mallara verilen genel isimdir. Tarım ürünlerinden enerji kaynaklarına, metallerden sanayi hammaddelerine kadar geniş bir yelpazeye yayılan emtialar, hem tüketim hem de yatırım aracı olarak işlev görür. Emtialar finansal piyasalarda spot, vadeli ve opsiyon işlemlerine konu olabilir. Ekonomik göstergelerin önemli bir parçası olan emtia piyasaları, arz-talep dengesi, jeopolitik gelişmeler, mevsimsel döngüler ve küresel krizlerden doğrudan etkilenir.
Fon Nedir? Fon Türleri, Yatırım Mantığı ve Avantajları
Fon, finansal anlamda belirli bir amaca yönelik olarak toplanan ve yönetilen parasal kaynaklara verilen isimdir. Fonlar, yatırım, tasarruf, sosyal güvence, destekleme, kalkınma gibi farklı amaçlarla oluşturulabilir. Fon sistemi, bireylerin ya da kurumların toplu birikimlerini organize ederek hem gelir üretmek hem de belirli ekonomik veya sosyal hedeflere ulaşmak için kullanılır. Fonlar hem kamu kurumları hem de özel sektör tarafından oluşturulabilir ve farklı yasal yapılara göre düzenlenir.